Psikometri alanında kişinin ahlaki düzeyi de psikolojik testlerin önemli bir boyutudur.
Bu konuda önemli katkılarda bulunan Amerikalı psikologlar hiç şüphesiz Amerikalı psikologlar Kohlberg ve Piaget’tir. Bu kişi ahlaki psikolojiyi test etmek için ikilem yöntemini kullanmış ve sonuçları sırasıyla kişinin ahlaki düzeyini temsil eden üç Aşamaya ayırmıştır.
Ahlak düzeyine ahlak düzeyi de denir. Kişinin ahlaki karakterini, karakterini ve toplumsal ahlakın kişisel söz ve eylemlerini ne ölçüde kısıtladığını ifade eder. Birinin ahlaki düzeyi, birinin sözlerinin ve eylemlerinin toplumsal ahlak tarafından ne ölçüde sınırlandığıdır.
Ahlak, sosyal bir bilinç, insanların birlikte yaşarken takip ettiği davranış kuralları ve normlardır. Ahlaki ilkelere uygun olarak takip edilen standart bir ilke veya davranış kurallarıdır. Ahlaki ilkelere uygun olan bir kural iyidir, ahlaki ilkeleri ihlal eden bir kural ise kötüdür. Kuralların ahlaki ilkelere uygun olarak uygulanmasının sonuçları vardır.
İngiliz eğitimci Kohlberg ahlaki düzeyi üç seviyeye ve altı aşamaya ayırdı:
- Geleneksel öncesi seviye:
(1) Ceza ve itaat ahlaki yönelim aşaması: Otoriteye veya kurallara uymak sadece cezadan kaçınmak içindir. Bu, cezadan kaçınmak için otoriteye veya güçlü bir kişiye, genellikle de ebeveyne itaat etmeye yönelik bir yönelimdir.
(2) Göreceli faydacı ahlaki yönelim aşaması: kişinin kendi çıkarlarıyla uyumlu olup olmadığı. Bu aşamada çocuklar ödül almak için itaat ederler. Her ne kadar bir miktar ödül paylaşımı olsa da bu, gerçek anlamda adalet, cömertlik, şefkat ya da merhametten ziyade, bir amaç ve bencillikle yapılır.
- Özel seviye:
(1) ‘İyi çocuk’ oryantasyon aşaması olarak da bilinen onay arama oryantasyon aşaması: Herkesin görüşlerine uyun ve herkesin takdirini ve takdirini arayın. Bu aşamada övgüyü hak eden ve başkalarıyla iyi ilişkiler sürdüren davranışlar iyidir. Çocuklar hâlâ başkalarının tepkilerine göre doğru ve yanlışa ilişkin yargılarını oluştursa da, artık başkalarının fiziksel gücünden çok başkalarının övgüsü ve eleştirisiyle ilgileniyorlar.
(2) Otoriteyi veya düzeni sürdürmenin ahlaki yönelim aşaması: yasanın otoritesine saygı duymak ve otoriteye ve ilgili normlara uygun hareket etmek. Bu aşama, toplumsal gelenek ve kuralları körü körüne kabul eder ve bu toplumsal kuralları kabul ettiği sürece eleştiriden muaf olacağına inanır. Artık sadece diğer bireylerin standartlarına değil, toplumsal düzene de bağlı kalıyorlar.
- Gelenek sonrası düzey:
(1) Sosyal sözleşmeye yönelim aşaması: Sözleşme ve yasal hükümler mutlak olmayıp, halkın çoğunluğunun isteği üzerine değiştirilebilir. Ahlakın temeli toplumsal düzeni koruma konusunda fikir birliğine varmaktır. Bir sosyal sözleşme olduğu için, toplumdaki insanlar rasyonel tartışmalar yoluyla grup üyelerinin daha fazlasının çıkarlarını karşılayan alternatifler bulduklarında da revize edilebilir.
(2) İlke veya vicdan yönelimi aşaması olarak da adlandırılan evrensel ilkelerin ahlaki yönelim aşaması: Motivasyon iyi olduğu, davranış doğru olduğu ve evrensel insan ahlakı her şeyin üstünde olduğu sürece. Başkalarının eleştirisinden ziyade kendini suçlamaktan kaçınmak için bu aşamadaki bireyler hem sosyal standartları hem de içselleştirilmiş idealleri takip ederler. Bu seviyeye ulaşan insanlar, bazen çoğu insan tarafından kabul edilen sosyal düzenle çatışan, oldukça bireyselleştirilmiş ahlaki inançlara sahip olacaklardır.
Kohlberg, 0-9 yaş arası çocukların genellikle birinci düzeyde, 9-15 yaş arası çocukların ikinci düzeyde, 16 yaşından sonra ise üçüncü düzeye kadar geliştiklerine inanmaktadır. Bu şekilde ahlaki düzeyin bir ölçüsü vardır. Kohlberg’in sisteminde ikinci düzeydeki çocuklar evrensel normlara ve geleneksel ahlaka daha yatkındır ve geleneksel ahlakın özellikle bazı durumlarda sınırlamaları vardır. Ahlaki ikilemlerde yetişkinler seçim yapma eğilimindedir. 9 ila 15 yaş arasındaki küçükler standart laik şablonlara daha yatkınken, bir anlamda gelenek sonrası düzeydeki insanlar da ahlaki sonuç veya ilkeyi benimserler. Gelenek sonrası düzeydeki insanlardan daha ahlakidir ancak bu kavram kapsamlı değildir ve hatta önyargılı olabilir. Çünkü ahlâk duygusu, ortak anlayışın gerçek anlamı değildir.
Peki ahlak seviyeniz nerede? Hadi test edelim.
